Tekst: Karin Koolen
Fotografie: Kick Smeets
Cityplot Buiksloterham is open, maar óók nog volop in ontwikkeling. Als een blokkendoos die stukje voor stukje wordt opgezet. Het project wordt wel een gebiedsontwikkeling avant la lettre genoemd. Waarom is het dat? Wat maakt Cityplot uniek? Voor de antwoorden op deze vragen en meer gingen we bij Studioninedots in gesprek met initiatiefnemer en architect Albert Herder.
Albert Herder zit aan het midden van een lange tafel in een van de overlegruimtes van Studioninedots. Voor hem liggen de papieren van de laatste powerpointpresentatie uitgestald. Hij pakt er een; een foto van de oude binnenstad van Leiden, van bovenaf genomen.
“Oude binnensteden hebben eigenlijk alles al in huis. Waar het aanbod in nieuwbouwprojecten met de jaren vaak ‘meer van hetzelfde’ werd, tref je in oude binnensteden juist een grote diversiteit aan functies. Wonen, werken, voorzieningen… Vroeger hadden we geen grote projectontwikkelaars en bouwde men zelf. Een koopman bouwde een huis, daarnaast had je bijvoorbeeld een kloostergemeenschap. Dat was niet van hogerhand of door één ontwikkelaar opgezet maar het ontstond langzaam en organisch vanuit de gemeenschap. Dat zorgt voor duurzame weefsels. In onze oude binnenstad zie je dat ook; aan de grachten wonen zowel miljonairs als studenten.”
Herder tikt met zijn wijsvinger op het papier. “En dát idee, van die langzame stad die ontstaat zonder masterplan van bovenaf, is leidend geweest voor Cityplot Buiksloterham.”
Bouwstop
Het was 2011 toen het concept van Cityplot in Buiksloterham landde. Herder: “We ontwierpen in eerste instantie drie ‘plots’. Deels sociale huur - dat was er weinig in Buiksloterham - maar ook voor particuliere verkoop. Er was in die tijd een bouwstop dus we konden alles heel langzaam uitdenken en opzetten. Als een soort blokkendoos die je beetje bij beetje optuigt - het was ook niet erg als stukken nog even braak zouden liggen.”
Maar toen de plannen klaar waren, was het tij alweer gekeerd en buitelden partijen over elkaar heen om zo snel mogelijk een kavel te bemachtigen. Herder lacht: “Van de langzame stad is uiteindelijk niet veel terecht gekomen.”
‘Cityplot is een lerende stadswijk’
“Cityplot is een lerende stadswijk”, aldus de architect, “waarin diversiteit, lokaliteit, collectiviteit, adaptiviteit en circulariteit onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.”
Wie een rondje wandelt door Cityplot Buiksloterham, ziet het met eigen ogen. Ruime kavels met zeer gemengde bouwblokken, zo ontworpen dat ze makkelijk aan te passen zijn door de jaren heen. Hofjes en steegjes. Sociale huur naast zelfbouwers en particulieren. Stichting Philadelphia Zorg vond er een plek en mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt runnen een wasserette en repareren fietsen. Hier draait het om sociale samenhang.
“De basis voor een sociale en inclusieve leefgemeenschap binnen een blok ontstaat al tijdens de bouw”, stelt Herder. “Daar ligt een grote behoefte. Op steeds meer plekken verschijnen woonvormen waarin de bewoners zelf zeggenschap hebben over de bouw, samen voorzieningen delen, voor elkaar zorgen en zo duurzaam mogelijk leven. Zij hebben genoeg van het isolement en het toegenomen individualisme van de stad.”
Elk blok heeft een urban activator - een soort buurthuis - op de begane grond. “We hebben Cityplot daarnaast in ringen ontworpen, met een plein in het midden. Zo is er geen achterkant en sluiten we letterlijk niemand buiten.”
‘De basis voor een sociale en inclusieve leefgemeenschap binnen een blok ontstaat al tijdens de bouw’
Duurzame proeftuin
Duurzaamheid en circulariteit zijn niet weg te denken uit Cityplot. Herder: “Het is mooi om te zien dat Cityplot hier een proeftuin voor is. Net zoals Schoonschip, een drijvende ecologische woonwijk in het Johan van Hasseltkanaal. We werken samen aan (het opwekken van) groene energie en Cityplot is helemaal rainproof; regenwater wordt op veel plekken gebufferd en langzaam afgevoerd over het maaiveld naar het kanaal. Ook is er een kringloop voor bouwmaterialen.”
Het hele gebied is autoluw en de twee parkeergarages zijn bovengronds gebouwd. Want: duurzaam. Een ondergrondse ruimte is immers nutteloos als er in de toekomst geen auto’s meer hoeven te staan. Misschien zijn er straks al minder auto’s nodig, denkt Herder. “Cityplot is sowieso ontworpen voor wonen én werken - elke investeerder heeft de plicht om een aanzienlijke werkunit te maken in de plint. Maar door de diversiteit aan mensen, bestemmingen en activiteiten, wordt het ook interessanter om een auto te delen. Datzelfde geldt voor energie: als je energie deelt in een diverse omgeving, krijg je vanzelf een weerbaar systeem dat minder (gelijktijdig) belast wordt.”
Inmiddels zetten alle tenders vanuit de gemeente in op duurzaam, natuurinclusief en circulair bouwen. Voor meer mooie voorbeelden, zie openresearch.amsterdam.
Zestien aannemers
Wat had Herder, met de kennis van nu, misschien anders gedaan? “Minder aannemers”, steekt hij van wal. “Er zijn nu soms wel zestien aannemers op één plot bezig. Dat werkt traag en onhandig. Cityplot vind je inmiddels ook in andere steden - Groningen, Utrecht, Arnhem - en daar is dat op ons advies anders aangepakt. Je mag zelf bouwen maar wij wijzen een aannemer toe.”
Eén van de andere aandachtspunten is verdichten. “De grond is schaars in Amsterdam. Hoe kunnen we de stad sneller verdichten maar tóch de kwaliteit van Buiksloterham behouden? Dat is de kwestie waarover ik laatst met Paco Bunnik van de gemeente in gesprek ging. Deze Cityplot is een heel waardevol experiment, maar als we het op een andere plek herhalen moet het toch net een beetje anders. In ieder geval in een grote stad als Amsterdam waar een woningtekort is.”
Paco Bunnik was de afgelopen zes jaar stedenbouwkundig supervisor voor Buiksloterham. Hij is enthousiast over Cityplot. Sterker nog, de bij Cityplot geleerde lessen worden nu meegenomen in de grotere plannen voor Buiksloterham. Paco: “Voor de gemeente was dit echt een nieuwe manier van werken. We zaten niet met de pen in de hand, er was geen controle van bovenaf; in plaats daarvan stelden we ons in een vroeg stadium open voor nieuwe werkvormen. Het gemeentelijke team was nu onderdeel van een ontwerpteam van externe architecten met feeling voor Buiksloterham. Ook bewoners zijn op inhoud betrokken in het proces. Dat is heel inspirerend gebleken! Door de juiste mensen bij elkaar te brengen, gebeuren de juiste dingen. Als ik nu door Cityplot wandel, vóel ik dat het gaat werken.”
Stad als huiskamer
Herder wordt weleens moe van het bekende riedeltje van ‘divers bouwen’, bekent hij. “Met alleen kleine en grote woningen en een cafeetje in de plint, ben je er als project niet. We moeten streven naar echte samenhang. Dat doe je met een hele goede plattegrond en ruimte scheppen voor iedereen; jong en oud, sociale huurders, zelfbouwers en coöperaties.” Je huis is je huis, maar je stad is je leven, stelt Herder. “Zo moet het althans zijn.
Je stapt naar buiten voor een wandeling, drinkt koffie op de hoek, komt vrienden tegen. De stad is je huiskamer. Zo hebben we Cityplot willen maken, met horeca, voorzieningen en sociale aspecten. Je stapt naar buiten en voelt je thuis. Trots en betrokken. Dat bereik je als ontwerper door mensen te ondersteunen in het uitvoeren van eigen ideeën en niet door van bovenaf in te vullen.” Met de oude stad als inspiratie? Herder lacht: “Ingewikkelder kan ik het inderdaad niet maken.”
Meer weten?
Tekst: Karin Koolen
Fotografie: Kick Smeets
Cityplot Buiksloterham is open, maar óók nog volop in ontwikkeling. Als een blokkendoos die stukje voor stukje wordt opgezet. Het project wordt wel een gebiedsontwikkeling avant la lettre genoemd. Waarom is het dat? Wat maakt Cityplot uniek? Voor de antwoorden op deze vragen en meer gingen we bij Studioninedots in gesprek met initiatiefnemer en architect Albert Herder.
Albert Herder zit aan het midden van een lange tafel in een van de overlegruimtes van Studioninedots. Voor hem liggen de papieren van de laatste powerpointpresentatie uitgestald. Hij pakt er een; een foto van de oude binnenstad van Leiden, van bovenaf genomen.
“Oude binnensteden hebben eigenlijk alles al in huis. Waar het aanbod in nieuwbouwprojecten met de jaren vaak ‘meer van hetzelfde’ werd, tref je in oude binnensteden juist een grote diversiteit aan functies. Wonen, werken, voorzieningen… Vroeger hadden we geen grote projectontwikkelaars en bouwde men zelf. Een koopman bouwde een huis, daarnaast had je bijvoorbeeld een kloostergemeenschap. Dat was niet van hogerhand of door één ontwikkelaar opgezet maar het ontstond langzaam en organisch vanuit de gemeenschap. Dat zorgt voor duurzame weefsels. In onze oude binnenstad zie je dat ook; aan de grachten wonen zowel miljonairs als studenten.”
Herder tikt met zijn wijsvinger op het papier. “En dát idee, van die langzame stad die ontstaat zonder masterplan van bovenaf, is leidend geweest voor Cityplot Buiksloterham.”
Bouwstop
Het was 2011 toen het concept van Cityplot in Buiksloterham landde. Herder: “We ontwierpen in eerste instantie drie ‘plots’. Deels sociale huur - dat was er weinig in Buiksloterham - maar ook voor particuliere verkoop. Er was in die tijd een bouwstop dus we konden alles heel langzaam uitdenken en opzetten. Als een soort blokkendoos die je beetje bij beetje optuigt - het was ook niet erg als stukken nog even braak zouden liggen.”
Maar toen de plannen klaar waren, was het tij alweer gekeerd en buitelden partijen over elkaar heen om zo snel mogelijk een kavel te bemachtigen. Herder lacht: “Van de langzame stad is uiteindelijk niet veel terecht gekomen.”
Duurzame proeftuin
Duurzaamheid en circulariteit zijn niet weg te denken uit Cityplot. Herder: “Het is mooi om te zien dat Cityplot hier een proeftuin voor is. Net zoals Schoonschip, een drijvende ecologische woonwijk in het Johan van Hasseltkanaal. We werken samen aan (het opwekken van) groene energie en Cityplot is helemaal rainproof; regenwater wordt op veel plekken gebufferd en langzaam afgevoerd over het maaiveld naar het kanaal. Ook is er een kringloop voor bouwmaterialen.”
Het hele gebied is autoluw en de twee parkeergarages zijn bovengronds gebouwd. Want: duurzaam. Een ondergrondse ruimte is immers nutteloos als er in de toekomst geen auto’s meer hoeven te staan. Misschien zijn er straks al minder auto’s nodig, denkt Herder. “Cityplot is sowieso ontworpen voor wonen én werken - elke investeerder heeft de plicht om een aanzienlijke werkunit te maken in de plint. Maar door de diversiteit aan mensen, bestemmingen en activiteiten, wordt het ook interessanter om een auto te delen. Datzelfde geldt voor energie: als je energie deelt in een diverse omgeving, krijg je vanzelf een weerbaar systeem dat minder (gelijktijdig) belast wordt.”
Inmiddels zetten alle tenders vanuit de gemeente in op duurzaam, natuurinclusief en circulair bouwen. Voor meer mooie voorbeelden, zie openresearch.amsterdam.
Zestien aannemers
Wat had Herder, met de kennis van nu, misschien anders gedaan? “Minder aannemers”, steekt hij van wal. “Er zijn nu soms wel zestien aannemers op één plot bezig. Dat werkt traag en onhandig. Cityplot vind je inmiddels ook in andere steden - Groningen, Utrecht, Arnhem - en daar is dat op ons advies anders aangepakt. Je mag zelf bouwen maar wij wijzen een aannemer toe.”
Eén van de andere aandachtspunten is verdichten. “De grond is schaars in Amsterdam. Hoe kunnen we de stad sneller verdichten maar tóch de kwaliteit van Buiksloterham behouden? Dat is de kwestie waarover ik laatst met Paco Bunnik van de gemeente in gesprek ging. Deze Cityplot is een heel waardevol experiment, maar als we het op een andere plek herhalen moet het toch net een beetje anders. In ieder geval in een grote stad als Amsterdam waar een woningtekort is.”
Paco Bunnik was de afgelopen zes jaar stedenbouwkundig supervisor voor Buiksloterham. Hij is enthousiast over Cityplot. Sterker nog, de bij Cityplot geleerde lessen worden nu meegenomen in de grotere plannen voor Buiksloterham. Paco: “Voor de gemeente was dit echt een nieuwe manier van werken. We zaten niet met de pen in de hand, er was geen controle van bovenaf; in plaats daarvan stelden we ons in een vroeg stadium open voor nieuwe werkvormen. Het gemeentelijke team was nu onderdeel van een ontwerpteam van externe architecten met feeling voor Buiksloterham. Ook bewoners zijn op inhoud betrokken in het proces. Dat is heel inspirerend gebleken! Door de juiste mensen bij elkaar te brengen, gebeuren de juiste dingen. Als ik nu door Cityplot wandel, vóel ik dat het gaat werken.”
Stad als huiskamer
Meer weten?
Herder wordt weleens moe van het bekende riedeltje van ‘divers bouwen’, bekent hij. “Met alleen kleine en grote woningen en een cafeetje in de plint, ben je er als project niet. We moeten streven naar echte samenhang. Dat doe je met een hele goede plattegrond en ruimte scheppen voor iedereen; jong en oud, sociale huurders, zelfbouwers en coöperaties.” Je huis is je huis, maar je stad is je leven, stelt Herder. “Zo moet het althans zijn. Je stapt naar buiten voor een wandeling, drinkt koffie op de hoek, komt vrienden tegen. De stad is je huiskamer. Zo hebben we Cityplot willen maken, met horeca, voorzieningen en sociale aspecten. Je stapt naar buiten en voelt je thuis. Trots en betrokken. Dat bereik je als ontwerper door mensen te ondersteunen in het uitvoeren van eigen ideeën en niet door van bovenaf in te vullen.” Met de oude stad als inspiratie? Herder lacht: “Ingewikkelder kan ik het inderdaad niet maken.”
‘De basis voor een sociale en inclusieve leefgemeenschap binnen een blok ontstaat al tijdens de bouw’
“Cityplot is een lerende stadswijk”, aldus de architect, “waarin diversiteit, lokaliteit, collectiviteit, adaptiviteit en circulariteit onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.”
Wie een rondje wandelt door Cityplot Buiksloterham, ziet het met eigen ogen. Ruime kavels met zeer gemengde bouwblokken, zo ontworpen dat ze makkelijk aan te passen zijn door de jaren heen. Hofjes en steegjes. Sociale huur naast zelfbouwers en particulieren. Stichting Philadelphia Zorg vond er een plek en mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt runnen een wasserette en repareren fietsen. Hier draait het om sociale samenhang.
“De basis voor een sociale en inclusieve leefgemeenschap binnen een blok ontstaat al tijdens de bouw”, stelt Herder. “Daar ligt een grote behoefte. Op steeds meer plekken verschijnen woonvormen waarin de bewoners zelf zeggenschap hebben over de bouw, samen voorzieningen delen, voor elkaar zorgen en zo duurzaam mogelijk leven. Zij hebben genoeg van het isolement en het toegenomen individualisme van de stad.”
Elk blok heeft een urban activator - een soort buurthuis - op de begane grond. “We hebben Cityplot daarnaast in ringen ontworpen, met een plein in het midden. Zo is er geen achterkant en sluiten we letterlijk niemand buiten.”
‘Cityplot is een lerende stadswijk’